Onderzoekers Cristel van de Ven en Aukje Nauta van de Universiteit Leiden deden in de zomer van 2023 onderzoek naar sociale veiligheid in opdracht van PW.  

In totaal vulden 163 professionals (P&O verantwoordelijk) werkzaam in het vakgebied personeel en organisatie een enquête in over de sociale veiligheid in de organisatie. Dit artikel is gebaseerd op de publicatie in het vakblad PW. 

 

Inhoudsopgave

1. Grensoverschrijdend gedrag vaak onopgelost
2. Wat doen organisaties aan sociale veiligheid? 
3. Meldpunt en gedragscode
4. Ontwikkelactiviteiten 
5. Wat draagt bij aan sociale veiligheid?
6. Ongewenst gedrag eerder bespreekbaar maken 
7. Onderzoeksverantwoording  

Grensoverschrijdend gedrag vaak onopgelost

In een kwart van de organisaties waren er de afgelopen jaren één of meerdere incidenten van grensoverschrijdend gedrag. Welke maatregelen uit het sociale veiligheidsbeleid zetten organisaties daarbij in? 

Het feitenonderzoek is de meest gebruikte maatregel (81 procent), op de voet gevolgd door de inzet van een vertrouwenspersoon (74 procent). De inzet van juristen of een mediator komt veel minder vaak voor (respectievelijk 24 procent en 26 procent).

Opvallend is dat in vier op de tien gevallen het incident níet werd besproken met de betrokken personen. 

Het lukt ook lang niet altijd om een incident naar tevredenheid van de betrokkenen op te lossen, namelijk slechts in 38 procent van de gevallen. Incidenten hebben regelmatig het vertrek van één of meer betrokkenen tot gevolg, via ontslag (21 procent) of vrijwillig (43 procent). 

Wat doen organisaties aan sociale veiligheid? 

De meeste organisaties geven aan dat zij een vertrouwenspersoon hebben en dat is volgens de onderzoekers het meest genoemde aspect van het sociale veiligheidsbeleid.  

Meldpunt en gedragscode

Bijna driekwart van de onderzochte organisaties heeft een meldpunt voor incidenten van ongewenst gedrag en bedrijfsregels of een gedragscode voor omgang met collega’s en klanten, burgers of andere externen.  

Ongeveer de helft van de organisaties heeft preventiemedewerkers en/of een sanctiebeleid.  

Slechte éénderde van de organisaties organiseert ontwikkelactiviteiten zoals voorlichting en training aan medewerkers en leidinggevenden over hoe ze kunnen omgaan met ongewenst gedrag.  Daar is nog winst te behalen, want uit het onderzoek blijkt dat juist ontwikkelactiviteiten het meeste bijdragen aan sociaal veiligheid.

Ontwikkelactiviteiten 

Van de organisaties die ontwikkelactiviteiten aanbieden organiseert de helft teamsessies ter versterking van het teamklimaat, heeft week- of dagstarts waar teamleden problemen kunnen aankaarten, zorgt ervoor dat mensen elkaars buddy (oftewel: elkaars steun en toeverlaat) zijn, of een mentor hebben. Leiderschapstrainingen zijn er in 41 procent van de organisaties ‘regelmatig tot vaak’, en rond een kwart van de bedrijven organiseert intervisie, trainingen gespreksvaardigheden, of toegang tot een coach. 

Wat draagt bij aan sociale veiligheid?

Uit het onderzoek blijkt dat psychologische veiligheid sterk positief samenhangt met constructief gedrag, zoals ‘mensen delen gevoelens van frustratie, verdriet en schaamte’ en ‘mensen geven openlijk feedback aan hun leidinggevende’.  

Uit het onderzoek kwam naar voren dat de preventieve ontwikkelactiviteiten en de mensgerichtheid van een organisatie het verschil kunnen maken bij het ontwikkelen van een sociaal veilige werkomgeving. 

Ongewenst gedrag eerder bespreekbaar maken 

De respondenten gaven het zelf al aan, in antwoord op de vraag wat ze hebben geleerd van incidenten rondom ongewenst gedrag: dat we zulk gedrag veel eerder bespreekbaar moeten maken, vóórdat er mediators, feitenonderzoekers en juristen aan te pas komen.

Als de organisatie dan ook nog structureel werk maakt van continue ontwikkeling van gewenst gedrag – via training, intervisie, teambuildings et cetera – dan hoeven (kleine) incidenten van ongewenst gedrag niet te escaleren tot nauwelijks op te lossen gedoe. 

Meldpunten, vertrouwenspersonen en klachtenregelingen dragen vooral bij aan een veilig werkklimaat als we in het dagelijkse werkleven echt en oprecht oog te hebben voor elkaars wensen behoeften, zelfs of juist als die onderling zo af en toe botsen.

Onderzoeksverantwoording  

In de zomer van 2023 beantwoorden 163 respondenten de vragenlijst voor dit PW. -onderzoek. De meesten daarvan (57 procent) werkten in het vakgebied ‘Personeel en Organisatie’. 51 (31 procent) respondenten werken in een organisatie met minder dan 100 medewerkers, 37 (23 procent) in een organisatie met 100 tot 500 werknemers en 75 (46 procent) in een grote organisatie met meer dan 500 medewerkers. De sectoren ‘zakelijke dienstverlening’, ‘overheid’, gezondheidszorg en welzijn’ en ‘onderwijs en wetenschap’ zijn het meest vertegenwoordigd. 

De steekproef is niet representatief voor heel Nederland. Zo zegt 91 procent van de respondenten in het PW.-onderzoek dat hun organisatie een vertrouwenspersoon heeft.  

Uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2022 van CBS en TNO blijkt dat bij de grote bedrijven (> 250 werknemers) 80 procent een vertrouwenspersoon heeft, en bij de kleine bedrijven (< 50 werknemers) nog niet de helft. De steekproef is dus positief vertekend als het gaat om actief werk maken van sociale veiligheid.  

Heb je vragen over sociale veiligheid, vertrouwenspersonen, wetgeving of welke aanpak het beste past bij jouw organisatie? 

Plan een gratis adviesgesprek