De termen ongewenste omgangsvormen, ongewenst gedrag en grensoverschrijdend gedrag zie je veel terugkomen in de actualiteit. Je hebt er wellicht al een beeld bij wat het inhoudt.   

In dit artikel gaan we in op de verschillende soorten en voorbeelden van ongewenste omgangsvormen. Ik hoop dat je door dit artikel sneller ongewenst gedrag herkent bij anderen, maar misschien ook bij jezelf. Want alleen als je je ervan bewust bent kun je actie ondernemen.  

Inhoudsopgave

1. Pesten 
2. Seksuele intimidatie 
3. Discriminatie 
4. Het verband tussen stereotypering, vooroordelen en discriminatie 
5. Agressie en intimidatie 
6. Microagressie 

 

Dat ongewenste omgangsvormen voor veel mentale klachten zorgen is ruimschoots bekend.

Er worden vier hoofdcategorieën onderscheiden van ongewenste omgangsvormen op de werkvloer. Deze zijn: pesten, seksuele intimidatie, discriminatie en agressie/geweld. Dit kan gebeuren op het werk, maar ook via online kanalen zoals social media, (video)bellen of email. 

Pesten 

Pesten is een vorm van agressie waarbij geprobeerd wordt om iemand steeds pijn te doen. Dat kan zowel offline als online. Bij pesten zijn verschillende mensen betrokken: de pester, de gepeste en de omstanders. De pester heeft vaak een sterkere sociale positie dan degene die gepest wordt. 

Pesten kan bestaan uit woorden (verbaal); gebaren of gezichtsuitdrukkingen of direct lichamelijk contact (fysiek contact). 

Pesten is vaak direct gericht tegen de persoon (zoals steeds kleinerende en vernederende opmerkingen maken, voortdurend kritiek geven, iemand fysiek aanvallen of bedreigen met geweld). Maar pesten kan ook achter de rug om plaatsvinden (zoals iemand isoleren, buiten sluiten en negeren of roddelen, het verspreiden van kwaadaardige geruchten, leugens en valse beschuldigingen). 

Hieronder staan een paar voorbeelden van pesten die ik in de praktijk ben tegengekomen: 

• Organisatorische maatregelen (zoals iemand zinloze taken geven, opzettelijk een lage beoordeling, het negatief aanpassen van een assessment, te veel werk geven zodat het nooit afkomt) 
• Sociale isolatie (iemand niet, of te laat uitnodigen voor een vergadering, boodschappen niet doorgeven of e-mails niet doorsturen) 
• Inbreuk op de privacy (imiteren, belachelijk maken, grapjes over iemands privéleven) 
• Iemand openlijk kleineren ten overstaan van een klant 
• Roddelen over je collega 
• Grapjes maken over iemands gewicht 

Je kunt je wel voorstellen dat het erg vervelend is voor mensen om zoiets mee te maken. Pesten begint soms als een klein geintje, maar op een gegeven moment is het niet grappig meer.  

Seksuele intimidatie 

Seksuele intimidatie op het werk is elke vorm van seksuele toenadering, verzoeken om seksuele gunsten of ander seksueel getint verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag in de werkomgeving, die als ongewenst worden ervaren. 

Seksuele intimidatie kan bestaan uit woorden (verbaal); gebaren of gezichtsuitdrukkingen of direct lichamelijk contact (fysiek contact). 

Woorden (verbaal) Hierbij kun je denken aan seksueel getinte opmerkingen, grappen en toespelingen. Gebaren, gezichtsuitdrukkingen (non-verbaal) Bijvoorbeeld het tonen van seksueel getinte of pornografische afbeeldingen (ook via de mail, WhatsApp of sms), staren of seksueel gerichte gebaren. Direct lichamelijk contact (fysiek) Hieronder verstaan we alle vormen van ongewenst lichamelijk contact. Dit kan een arm om de schouder zijn, beetpakken, knijpen, zoenen, aanranden of zelfs verkrachten. In iemands ‘comfortzone’ komen kan ook een vorm van fysieke seksuele intimidatie zijn. 

Hieronder staan een paar voorbeelden van seksuele intimidatie die ik in de praktijk ben tegengekomen: 

• dubbelzinnige opmerkingen en grapjes die te maken hebben met seksualiteit en intimiteit 
• iemand van top tot teen bestuderen in de lift 
• het versturen van seksueel getinte berichten of filmpjes in de whatsapp groep 
• vragen of iemand de kamer naast je boekt op een seminar 
• even voelen aan de buik van een zwangere vrouw 
• Iemand net iets te close omhelzen bij een begroeting 
• Een opmerking maken over een strak truitje of een kort rokje 

Seksuele intimidatie kan opzettelijk plaatsvinden, maar ook onopzettelijk. Dit maakt het een lastig te (h)erkennen probleem. Wat voor de één onschuldig of goed bedoeld is, kan voor de ander als vervelend, vijandig, vernederend of intimiderend ervaren worden.  

Discriminatie 

Discriminatie is mensen anders behandelen, achterstellen of uitsluiten op basis van (persoonlijke) kenmerken. Deze kenmerken worden discriminatiegronden genoemd.  

Discriminatie op de volgende gronden is wettelijk niet toegestaan:   

• godsdienst  
• levensovertuiging  
• politieke gezindheid  
• ras  
• geslacht  
• nationaliteit  
• seksuele gerichtheid  
• burgerlijke staat  
• handicap of chronische ziekte  
• leeftijd  

Een werkgever mag ook geen onderscheid maken op grond van arbeidsduur (voltijd- of deeltijdwerk) en op grond van het soort contract (tijdelijk of vast).  

Is onderscheid maken altijd discriminatie? 

Niet alle onderscheid is verboden en dus is niet alles discriminatie. Word je afgewezen omdat je zonder rijbewijs solliciteert naar een baan als vrachtwagenchauffeur? Dan is dat terecht. Maar word je afgewezen omdat je bijvoorbeeld een andere afkomst hebt, vrouw bent of homoseksueel? Dan is er misschien sprake van discriminatie, omdat de reden waarop je wordt afgewezen ingaat tegen de regels van de Algemene wet gelijke behandeling.  Word je niet toegelaten tot een opleiding omdat je een fysieke beperking hebt? Dan is dat misschien in strijd met de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte. Discriminatie is dus niet het maken van onderscheid, maar van verboden onderscheid.  

Het verband tussen stereotypering, vooroordelen en discriminatie 

Onze hersenen werken met vooroordelen en stereotypen om snel informatie en indrukken te ordenen. Bijvoorbeeld: alle tijgers zijn gevaarlijk. Dus ben je altijd voorzichtig als je een tijger tegenkomt. Zoek je een agent in een menigte? Dan kijk je naar een uniform. Vooroordelen en stereotypen helpen je dus snel selecteren, maar dat heeft risico’s. Want zijn je vooroordelen gebaseerd op kenmerken zoals afkomst, geslacht, seksuele voorkeur of geloof, dan selecteer je op kenmerken die er in principe niet toe doen. Discriminatie is vaak het gevolg van onbewuste stereotypering. En stereotypen en vooroordelen worden vaak gebruikt om discriminerende acties te rechtvaardigen. 

Hieronder staan een paar voorbeelden van discriminatie die ik in de praktijk ben tegengekomen: 

• iemand die geen promotie kreeg vanwege een zwangerschap 
• een jongen die geen stageplaats kon vinden vanwege een buitenlandse achternaam/afkomst 
• een opdracht die geweigerd werd vanwege het geloof van een leverancier 
• een vrouwelijke directeur die duizenden euro’s minder verdiende dan haar mannelijke collega’s met dezelfde verantwoordelijkheden 
• hogere financieringseisen stellen aan iemand met een migratie afkomst 
• iemand vanwege leeftijd niet uitnodigen voor een sollicitatiegesprek 
• Wees je ervan bewust hoe vervelend en kwetsend het is om gediscrimineerd te worden. Blijf niet staan toekijken maar neem het voor iemand op en probeer ook bij jezelf na te gaan of je onbewust vooroordelen hebt of onderscheid maakt. 

Agressie en intimidatie 

Onder agressie worden alle fysieke en verbale handelingen verstaan waarbij een persoon wordt lastiggevallen, bedreigd of aangevallen. 

Er is sprake van agressie en geweld op het werk wanneer er wordt gescholden op het werk, wanneer er wordt gedreigd of geïntimideerd, bijvoorbeeld met ontslag of met geweld, het niet verlengen van een contract of demotie of als iemand fysiek wordt aangevallen, geslagen, vastgepakt, geschopt of geduwd. 

Microagressie 

Bij agressie zie je misschien een beeld van vechtende mensen voor je maar er zijn veel subtielere vormen van agressie, de zogenaamde steken of speldenprikjes waardoor je uit balans raakt. Micro-agressie op de werkvloer gaat over opmerkingen, vragen of handelingen die onschuldig lijken, maar het absoluut niet zijn. Enkele voorbeelden: Waar kom jij eigenlijk vandaan? Voor jou bestellen we alleen een slaatje voor de lunch. Ze wil vast geen project waar ze voor moet reizen, want ze heeft kinderen - Neem toch een biertje, Mohammed. Dergelijke opmerkingen zijn niet onschuldig, want ze gaan over uiterlijk, leeftijd, geslacht, geloof, seksualiteit, afkomst of etniciteit. Daarmee zijn ze een aanval op iemands identiteit. Dit soort alledaagse uitspraken en handelingen worden micro-agressies genoemd. Ze zijn wijdverspreid op de werkvloer. 

Hieronder staan een paar voorbeelden van agressie en intimidatie die ik in de praktijk ben tegengekomen: 

• "ik zou je graag in je kracht zetten maar op zo’n manier gaat dat natuurlijk niet lukken"
• dreigen met  ‘ik ga je helemaal kaltstellen’  
• potloden breken, pennen tegen de muur gooien 
• het gooien van spullen naar een collega in de productieruimte 
• twee mannen die bij de uitgang van een uitzendbureau een intercedente op staan te wachten om verhaal te halen dat ze geen ban kregen
• een dame die volledig werd genegeerd en steeds werd onderbroken in haar verhaal 

De negatieve impact van ongewenste omgangsvormen op de werkvloer is gigantisch. Zorg daarom dat pesten, seksuele intimidatie, discriminatie en agressie geen voedingsbodem krijgen binnen je organisatie. 

 

Plan een gratis adviesgesprek

 

In dit artikel zijn de verschillende varianten van ongewenste omgangsvormen toegelicht. De inhoud is gebaseerd op kennis van onderzoeksbureau TNO, College van de Rechten van de Mens, verschillende overheidsinstanties en mijn eigen ervaringen.